Şema Terapi, Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş, bilişsel davranışçı terapiden kök alan bir psikoterapi yaklaşımıdır. Bu terapi yöntemi, özellikle erken yaşlarda gelişen olumsuz yaşam deneyimlerinin kişinin hayatında kalıcı izler bıraktığı ve bu izlerin zamanla “şemalar” olarak adlandırılan zihinsel kalıplara dönüştüğünü savunur. Şemalar, bireylerin kendilerine, çevrelerine ve ilişkilere yönelik temel inanç ve bakış açılarını etkiler. Şema terapi, bu olumsuz kalıpları tanıma ve değiştirme üzerine kuruludur.
Bu yazımızda, şemaların ne olduğunu, hangi şema türlerinin olduğunu ve bu şemaların yaşamı nasıl etkilediğini detaylandırarak, İzmir psikolog hizmetleriyle bu terapi modelinin nasıl entegre edilebileceğine dair bilgi vereceğiz.
Şema Nedir?
Şema, kişinin çocukluk ya da gençlik yıllarında yaşadığı olumsuz deneyimler sonucunda gelişen, genellikle bilinçsizce hayatını şekillendiren bilişsel, duygusal ve davranışsal kalıplardır. Bu kalıplar, bireyin hayatı boyunca tekrar eden sorunlara yol açabilir ve genellikle kendini yetersiz hissetme, terk edilme korkusu, güven eksikliği, sosyal izolasyon gibi duygusal sorunlarla ilişkilendirilir.
Şemalar, erken dönemde ortaya çıkmış olumsuz deneyimlerle şekillenir ve fark edilmediği takdirde bireyin tüm yaşamına yayılabilir. Şema terapi, bu kalıpları değiştirme amacıyla geliştirilmiş etkili bir terapi yöntemidir.
Temel Şema Türleri
Şema terapide 18 ana şema türü tanımlanmıştır. Bu şemalar, genellikle dört temel alanda toplanır:
- Bağlanma ve Güven İhtiyacı: Bireyin diğer insanlarla sağlıklı ilişkiler kurma becerisini etkiler.
- Bağımsızlık ve Yetkinlik İhtiyacı: Kendi kendine yetebilme, bağımsız kararlar alabilme gibi temel ihtiyaçları ifade eder.
- Sınır ve Kural İhtiyacı: Kendi sınırlarını koruma ve başkalarının sınırlarına saygı gösterme becerisini içerir.
- Kendi Değerini Anlama: Kendini değerli ve yeterli hissetme, başarı ve başarısızlıkla baş etme gibi konuları içerir.
Şimdi bu şemalardan bazılarını detaylandıralım.
1. Terk Edilme Şeması (Abandonment Schema)
Terk edilme şeması, kişinin kendisini sürekli olarak terk edileceği ya da yalnız bırakılacağına dair güçlü bir inanca sahip olmasıdır. Bu şemaya sahip bireyler, yakın ilişkilerde partnerlerinin onları terk edeceğine inanır ve bu korku, aşırı bağımlılık ya da ilişkiye gereksiz baskı uygulama gibi davranışlarla sonuçlanabilir.
Örnek: Çocuklukta ebeveynlerinden yeterli duygusal destek görmemiş bir birey, yetişkinlikte her ilişkisinde terk edilme korkusuyla yaşar. Partneriyle arası iyiyken dahi, herhangi bir küçük anlaşmazlıkta bu korkusu tetiklenir ve ilişkisini sabote edebilir.
2. Kusurluluk Şeması (Defectiveness Schema)
Bu şema, bireyin kendisini yetersiz, kusurlu veya sevilmeye değer olmayan biri olarak görmesine yol açar. Genellikle eleştiriden ya da aşağılanmadan kaynaklanır ve kişinin özgüvenini ciddi şekilde zedeler. Kusurluluk şeması olan bireyler, sürekli olarak başkalarının onları yargılayacağından korkar ve bu da sosyal ortamlardan kaçınmalarına neden olabilir.
Örnek: Çocuklukta sürekli eleştiriye maruz kalan bir birey, yetişkinlikte de kendini hep kusurlu hisseder ve bu yüzden hem iş hayatında hem de sosyal yaşamında kendini geri plana çeker.
3. Yüksek Standartlar Şeması (Unrelenting Standards Schema)
Yüksek standartlar şeması, bireyin kendisine çok yüksek ve ulaşılması zor hedefler koymasına neden olur. Bu bireyler, mükemmeliyetçilikle hareket eder ve hiçbir zaman tam anlamıyla tatmin olmazlar. Sürekli başarılı olma arzusu, kişinin hem kendine hem de çevresine karşı aşırı eleştirel olmasına yol açabilir.
Örnek: Mükemmeliyetçi bir ailede büyüyen bir çocuk, yetişkin olduğunda da kendisini her alanda en iyisi olma zorunluluğunda hisseder. Başarıya ulaşsa bile asla yeterli hissetmez ve sürekli kendini daha fazlasını başarmak zorunda bulur.
4. Duygusal Yoksunluk Şeması (Emotional Deprivation Schema)
Bu şema, kişinin duygusal ihtiyaçlarının hiçbir zaman karşılanmayacağına dair bir inanca sahip olmasıdır. Bu bireyler, sevgi ve ilgiden yoksun olduklarına inanırlar ve bu durum, duygusal ilişkilerinde büyük bir boşluk hissetmelerine neden olabilir. Genellikle ilişkilerde karşı taraftan duygusal destek beklerken hayal kırıklığı yaşarlar.
Örnek: Ebeveynleri tarafından duygusal olarak ihmal edilmiş bir kişi, yetişkinlikte partnerinden sürekli ilgi ve sevgi talep eder, ancak aldığı ilginin yeterli olmadığına inanır.